Vol.14, No.2, 2014, str. 141–146
UDK  669.14.018.25:539.42

U ovom radu je prikazana teorijsko-eksperimentalna analiza mogućih uzročnika loma odgovornog mašinskog dela. Za vreme eksploatacije deo je bio izložen kratkom ali ultrabrzom dinamičkom opterećenju i visokim pritiscima. Budući da je havarisani deo izrađen od originalnog niskolegiranog alatnog čelika koji nije bio dostupan, proizvođač je bio prinuđen da koristi kao zamenu drugi čelik sličnih karakteristika. Od strane renomiranog evropskog proizvođača čelika su bila isporučena dva velika čelična bloka, sa neophodnom pratećom dokumentacijom vezanom za kvalitet materijala. Proizvođač finalnog dela – istovremeno i korisnik, je takođe sproveo propisanu kontrolu mehanički i termički obrađenog dela. Uprkos svemu tome, za vreme prve probe došlo je do loma dela. Zatim se pristupilo analizi uzroka havarije. Prvo je ispitan hemijski sastav osnovnog materijala, a zatim i mehaničko-tehnološke i fizičko-metalurške karakteristike. Analizirana su tri moguća uzroka loma radnog dela: konstrukcija, greške nastale za vreme mašinske ili termičke obrade i odstupanje stvarnog i propisanog hemijskog sastava čelika.

Cilj rada je da ukaže svima onima, koji su primorani usled nedostatka zaliha, da zamene čelik koji se koristi za izradu odgovornih delova, a koji je bio proveren u eksploataciji mnogo puta, da budu izuzetno oprezni. Pored standardnih hemijskih, mehaničkih i metalografskih ispitivanja, obavezno moraju da se sprovedu i dopunska ispitivanja – metodima sa razaranjem i bez razaranja (na primer, probe na nemetalne uključke, njihov oblik, veličinu i raspored), što u ovom slučaju nije bilo urađeno.

Ključne reči: lom, teorijska analiza, eksperimentalna ispitivanja, nemetalni uključci